گوشه ای دیگر از جنایت‌های انجام شده توسط ترکان عثمانی در شهر تبریز

گوشه ای دیگر از جنایت‌ها و غارت‌ها و ویرانی‌های انجام شده توسط ترکان عثمانی در شهر تبریز بر اساس مشاهدات مستقیم اسکندر بیگ ترکمان منشی ویژه ی شاه عباس و نویسنده ی مهمترین اثر تاریخی دوران صفویان، کتاب عالم آرای عباسی

هشدار: نوشته حاوی توصیفات دل‌خراش و ناراحت کننده است.

اسکندر بیگ ترکمان در حدود سال ۹۹۴ هجری قمری و در زمان شاه محمد خدابنده صفوی، پس از عقب نشینی ترکان عثمانی به حومه ی تبریز و حدود شنب غازان، از تبریز آزاد شده بازدید می‌کند و مشاهدات خود را اینگونه در کتاب عالم آرای عباسی به قلم می‌آورد:
راقم این حروف، در اردوگاه معلا بود، روزی به شهر آمد، طرفه شهری به نظر آمد. جمیع خانه ها که به طلا و لاجورد تزیین یافته بود، خراب شده، درها و پنجره های نقاشی، کنده شده و به جای هیمه سوخته شده بود. درختان باغها و باغچه ها قطع شده، هیمه سالیانه به قلعه ای کشیده و از چندین هزار خانه دلنشین، یک خانه که استعداد نشیمن یکی از اواسط الناس را داشته باشد، سالم نمانده بود و جمیع دکاکین [جمع دُکّان]، خانات کاشی کار دو طبقه و حمامات [جمع حمام] ویران شده، اجساد قتیلان [کشته شدگان] تبریزی همچنان در کوچه ها و بیوتات [جمع بیت، خانه‌ها] و بازارها افتاده بود. مجملا شهر نشاط انگیز تبریز، با آنهمه نزاهت و خرمی که داشت، ویرانه به نظر درآمده که از مشاهده آن، خاطرها مشوش و دماغ سنگین دلان پریشان میشد. مولانا فروغی تبریزی این بیت را مناسب حال گفته:

وقوع کربلا تسکین دردم می‌دهد، ورنه

دلم در حسرت تبریز، ویرانتر ز تبریز است

نواب سكندر شأن و شاهزاده عالمیان میر جعفر ولد میر راستی محتسب الممالك را امر فرمودند كه چند روز اوقات صرف تكفین [ کفن کردن مردگان] و تجهیز قتیلان [کشته شدگان] نموده بدفن كشتگان پردازند و كوچه‌ها و محلات را از لوث روث [مدفوع حیواناتی چون گاو و اسب] و لاشه ستوران [چهارپایان اهلی چون خر و اسب] كه از فقدان علیق [خوراک چهارپایان، علف و گاه و یونجه] سقط شده بر روی یكدیگر ریخته بود پاك كردند و مردم تبریز كه بقراء و مزارع پراكنده شده بودند بتدریج بشهر آمده خانه‌های خود را ویران و از ذخایر و دفاین نشان ندیدند امراء و اركان دولت و ارباب مناصب و غیر هم هر یك در منزلی فرود آمده بودند فی الجمله تعمیری كه محل سكنی تواند بود نموده شهر تبریز بسعی اعزه [جمع عزیز] اردو و اهالی تبریز فی الجمله تعمیری یافته در آن زمستان قشلاق همایون در آن بلده جنت- نمون واقع شد.»

❎ تصویر همراه متن، برگ مورد نظر از نسخه خطی کتاب عالم آرای عباسی می باشد.