ماهواره هایی که پس از تغییر نام دوباره رونمایی شدند/زحمات دانشمندان فضایی و برجام!

در 4 سال گذشته پرتاب ماهواره­ها و کاوشگرهای فضایی به دلیل عدم تخصیص بودجه متوقف شده است. بین سال های 1387 تا 1392 جمعا 7 پرتاب ماهواره تحقیقاتی صورت گرفت که دو پرتاب آن موفق بود. در دولت فعلی، در سال 92 یکی از ماهواره­های ساخته شده در دولت قبل، به یکباره از نام "مبین علم و صنعت" به ماهواره­ی "تدبیر امید" تغییر نام داده شد و پرتاب گردید که ناموفق هم بود. ماهواره فجر که آن هم قبل از این دولت توسعه پیدا کرده بود، پس از پیگیری فراوان در سال 93 پرتاب موفق داشت اما ماهواره مشکل فنی پیدا کرد. بعد از آن طی سه سال گذشته هیچ پرتابی انجام نشده است.

برخی از ماهواره های روی زمین دوباره تغییر نام پیدا کرده و مجددا رونمایی شده اند. مثلا "ماهواره‌ی شریف‌ست" که در دولت قبلی رونمایی شده بود، در دولت فعلی به "ماهواره دوستی" تغییر نام داده و مجددا رونمایی شد و یا ماهواره طلوع 1 در دولت قبلی رونمایی شده بود و در دولت فعلی به عنوان یک ماهواره‌ی جدید مجددا رونمایی شد و در عین حال به دلیل سوء مدیریت و عدم اختصاص اعتبار، هیچ کدام پرتاب نگردید. در خصوص کاوشگرهای فضایی نیز وضعیت مشابهی داریم و آمار تعداد کاوشگرهای پرتاب شده در سال های اخیر در نمودار ذیل به وضوح واقعیت ها را نشان می دهد.
ماهواره شریف ست دانشگاه شریف که قرار بود بعد از رکود چهار ساله در پرتاب ماهواره، در بهمن ماه 95 پرتاب گردد، به سکوی پرتاب منتقل گردید اما زمان آن با یکی از سخنرانی های تهدیدآمیز ترامپ مواجه شد و به دستور رئیس جمهور عملیات پرتاب در آخرین لحظات لغو شد و ماهواره بر به سوله منتقل شد و اندوه و اشک حسرت را بر دل و دیدگان محققین دانشگاه شریف نشاند. بدتر از ان اینکه این موضوع برای اولین بار توسط رژیم صهیونیستی و در سایت فاکس نیوز افشا گردید.

تاریخچه سازمان فضایی ایران به اوایل دهه ۵۰ خورشیدی بازمی‌گردد. در سال ۱۳۵۲، مرکز سنجش از راه دور ایران جهت فراهم آوردن امکان استفاده از ماهواره برای سازمان برنامه و بودجه تأسیس شد. بر اساس تصمیم مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۰، این مرکز زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن قرار گرفت.
در پی مواد ۸ و ۹ مصوبه ۶۸۱۵۹ مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۲، شورای عالی فضایی با عضویت چندین نهاد دولتی و ریاست رئیس جمهور تشکیل شد. سازمان فضایی ایران بر اساس همین مصوبه تشکیل گردید، و ریاست آن را دبیر شورای عالی فضایی برعهده دارد. این سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است، و بصورت مؤسسه دولتی وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اداره می‌شود.

تجربیات تلخ ایران در همکاری فضایی با سایر کشورها
ایران تجربیات تلخی در همکاری فضایی با سایر کشورها داشته است. اولین بار در سال 1352 بود که ایران سفارش ساخت ماهواره زهره را به خارجی‌ها سپرد. نه تنها در 5 سال باقی‌مانده از دوره پهلوی بلکه پس از انقلاب اسلامی نیز پیگیری‌های ایران در ارتباط با روس‌ها جواب نداد و ماهواره زهره هیچ‌گاه به دست ایران نرسید.
از سال 1377 چند پروژه دیگر به ویژه با همکاری کشورها دیگر و با مدیریت سازمان فضایی پیگیری شد اما به تجربیات تلخی برای ایران تبدیل شد. ماهواره سینا با مشارکت روس‌ها ساخته و در سال 1384 پرتاب شد ولی گفته شد که در فضا گم شده است! ماهواره مصباح با مشارکت ایتالیایی‌ها در حال ساخت بود اما هیچ‌گاه به نتیجه نهایی نرسید.


روز شمار دستاوردهای بومی فناوری فضایی در ایران
1-پرتاب ماهواره امید در تاریخ 14 بهمن 1387
ماهواره ملی امید در تاریخ 14 بهمن 1387 توسط پرتابگر بومی داخلی سفیر 2 با موفقیت کامل به مدار پرتاب و ماموریت خود را آغاز کرد که مطابق محاسبات می‌بایستی در نیمه اول اردیبهشت 1388 عمر مداری آن به سر می‌آمد.
ماهواره ملی امید یک ماهواره تحقیقاتی پژوهشی با وزن 27 کیلوگرم و ابعاد 40×40×40 سانتیمتر مکعب و با ماموریت مخابراتی بوده است. این ماهواره تمام ماموریت‌های محوله خود را بخوبی انجام داد که آخرین دستاورد این پروژه عظیم ملی، مطالعات مداری و بررسی‌های محوله در خصوص تغییر ارتفاع ماهواره‌ها در مدارهای نزدیک زمین بوده است.


2- ورود به حوزه تحقیقات زیست‌-فضایی در سال 88
سومین محموله کاوشگرهای فضایی تحت عنوان كاوشگر۳ در بهمن‌ماه ۱۳۸۸ به فضا پرتاب شد. این كاوشگر توانست محفظه زیستی حامل موجودات زندۀ كوچك و پنج رده مختلف از سلول‌های بنیادی و سوماتیك را با خود به فضا ببرد. بدین ترتیب با اندازه‌گیری میزان رشد، مرگ و میر و نحوۀ عملكرد سلول‌ها، تحت تأثیر شتاب و ارتعاش موجود در فازهای مختلف پرواز، اولین گام در شكل‌گیری تحقیقات زیست‌ فضایی برداشته شد.


3- طراحی، ساخت و آزمایش اولین کپسول زیستی در 24 اسفند سال 1389
به دنبال پرتاب موفق کاوشگر ۳، مأموریت جسورانه و جدیدی برای اعزام یك موجود زنده انسان‌نما از خاک ایران به فضا تعریف شد. کاوشگر ۴ كه نخستین گام اساسی در ارسال حیات به فضا بود، در ۲۴ اسفندماه ۱۳۸۹ پرتاب شد. در این مأموریت اولین كپسول زیستی برای پشتیبانی حیات موجود زنده در شرایط فضایی، طراحی و ساخته شد. این محموله آزمایشی بدون موجود زنده به همراه کاوشگر تا لایه‌های فوقانی جو، در ارتفاع حدود ۱۳۵ کیلومتری بالا رفت و پس از حدود ۱۵ دقیقه، با عملکرد مناسب سامانه بازیابی به زمین بازگشت.
پرتاب كاوشگر ۴ با هدف تحقق بخشی از فرایند اکتساب فناوری‌های لازم برای ارسال موجود زنده به فضا و به منظور آزمودن عملکرد سامانه و تعدادی از زیرسامانه‌های مورد نیاز در تحقیقات زیست-فضایی صورت گرفت. در این آزمایش، كپسول زیستی به همراه یك شبیه‌ساز موجود زنده به فضا پرتاب شد تا زمینه آشنایی محققان، كسب تجربه عملی و درك شرایط و دشواری‌های آماده‌سازی، مهار و ارسال موجود زنده به فضا فراهم شود.
همچنین با توجه به اهمیت پشتیبانی حیات موجود زنده در مدت زمان مأموریت، عملكرد زیرسامانه‌های مورد نیاز برای کنترل پارامترهای محیطی، تأمین شرایط حیاتی، ثبت برخط علائم زیستی و بازگشت سالم محموله به زمین مورد آزمایش قرار گرفت. زیرسامانه‌های جدایش و چترهای بازیابی استفاده شده در این مأموریت نیز عملکرد قابل قبولی ارائه دادند.


4- ارسال اولین موجود زنده به فضای زیرمداری در 16 شهریور 1390
در فاصله کمتر از شش ماه پس از پرتاب موفق کاوشگر ۴، پنجمین کاوشگر با هدف ارسال موجود زنده تا ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری سطح زمین طراحی و ساخته شد. بدین ترتیب در تاریخ ۱۶ شهریور ماه ۱۳۹۰، برای نخستین بار در ایران کاوشگر حامل یک موجود زنده انسان‌نما توسط یک پرتابگر حاوی سوخت جامد به فضا ارسال شد. از مهم‌ترین اهداف پرتاب کاوشگر ۵، کسب دانش و فناوری ارسال حیات به فضا بود. اين کاوشگر به گونه‌اي طراحي شده‌ بود كه شرايط لازم براي زنده ماندن يك جاندار كوچك نظير ميمون را در مدت زمان مأموريت فراهم می‌کرد. بدین منظور کپسول زیستی به یک سامانة پشتیبان حیات شامل زیرسامانة‌ تولید اکسیژن و حذف دی‌اکسید کربن و تجهيزات سنجش و ثبت پارامترهای محیطی و علائم حیاتی موجود زنده مجهز شد.


5- قرار گرفتن ماهواره «رصد» در مدار لئو زمین 25 خرداد 1390
قرار گرفتن ماهواره «رصد» در مدار لئو زمین به گوش جهانیان رسید. این ماهواره نخستین ماهواره تصویر برداری ایران بود که تمامی مراحل طراحی، ساخت، تجمیع، تست و آماده سازی برای پرتاب آن در داخل کشور انجام شده است. این ماهواره با ماهواره‌ بر «سفیر امید 2» به عنوان دومین ماهواره بر ساخت جمهوری اسلامی ایران در ارتفاع 260 کیلومتری سطح زمین قرار گرفت.


6- پرتاب ماهواره نوید علم و صنعت به فضا در تاریخ 14 بهمن 1390
- ماهواره ایرانی«نوید» علم و صنعت به فضا پرتاب شد. پرتاب این ماهواره سنجش از دور با استفاده از ماهواره بر«سفیر نوید» از کلاس «ماهواره بر سفیر 1-B» که در سازمان هوا فضای وزارت دفاع توسعه یافته انجام گرفت. این ماهواره در مقایسه با ماهواره های قبلی پرتاب شده از تکنولوژی کنترل وضعیت جدیدتری بهره مند و پایداری آن چرخان بود و سیستم رزولوشن تصویر برداری آن افزایش یافته و سیستم توان آن نیز از طریق سلول های خورشیدی انرژی نیاز آن را تامین می کند. این ماهواره دارای کاربردهای مختلف عملیاتی در حوزه های جوی و علوم هواشناسی، مدیریت بلایای طبیعی، بررسی رطوبت و دمای هوا و مواد شیمیایی جو، بادها، برف و باران و اقیانوس ها است.


7- رونمایی از ماکت شهرک فضایی در 20 بهمن1390
از سند سیاستگذاری هوافضای کشور و ماکت شهرک فضایی در ایران رونمایی شد.


8- پرتاب نخستین میمون فضانورد به فضا در تاریخ 9 بهمن 1391
نخستین میمون فضانورد با نام «آفتاب» با کاوشگر پیشگام به فضا پرتاب شد و با موفقیت به زمین بازگشت. اعزام موجود زنده به فضا بدون شک مهم ترین دستاورد صنعت هوافضای کشور در این سال بود، اما نباید تلاش محققان و دانشمندان کشور برای ساخت و تولید ماهواره و ماهواره ‌بر و ارسال آن به فضا را نادیده گرفت. همچنین در این سال دست اندرکاران عرصه هوافضای کشور علاوه بر ارسال کپسول زیستی حاوی موجود زنده به فضا طراحی و ساخت 9 ماهواره و سه ماهواره ‌بر را نیز در دستور کار قرار دادند که بسیاری از آنها به مرحله نهایی رسید و آماده پرتاب شد تا ایران در جمع کشورهای صاحب فناوری ماهواره قرار گیرد.
علاوه بر پایان ماموریت ماهواره نوید، طراحی ماهواره «ظفر» به وسیله دانشگاه علم و صنعت، طراحی ماهواره سپهر دانشگاه خواجه نصیر، رونمایی از نمونه پروازی ماهواره «آت سَت» امیرکبیر، پایان ساخت ماهواره شریف دانشگاه صنعتی شریف، تکمیل ماهواره «فجر»، آغاز مطالعات ماهواره «ناهید»، «طلوع» و «زهره» را می‌توان از جمله اقدام های بخش فضای کشور در این سال عنوان کرد. در همین حال، پژوهشگران صنعت هوافضای، ساخت ماهواره‌برهای سفیر و سیمرغ و کاوشگر 5 را نیز در دستور کار قرار دادند.
ماهواره ظفر با ماهواره بر سیمرغ نیز در این سال با همکاری محققان صاایران و دانشگاه علم و صنعت، مراحل تکمیلی و راه‌اندازی خود را گذراند. ساخت ماهواره فجر که ماهواره ای متفاوت از ماهواره‌های دانشجویی چون امید، نوید و رصد بود نیز پیگیری شد. ساخت ماهواره دانشجویی «سپهر» توسط متخصصان دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی تعریف شد و در دستور کار بخش هوافضای این دانشگاه قرار گرفت. در مراسم بزرگداشت روز ملی فناوری فضایی، از مدل توسعه ‌ای 2 ماهواره زهره و ناهید با حضور رییس جمهوری رونمایی شد.
هر 2 مدل توسعه‌ای ماهواره ای زهره و ناهید در پژوهشکده سامانه های ماهواره ای پژوهشگاه فضایی ایران برای نخستین بار طراحی و ساخته شد که پروژه ناهید، ماهواره ای تحقیقاتی است که با هدف های طراحی، ساخت و آزمون مکانیزم بازشوندگی صفحات خورشید، طراحی و توسعه و آزمون بخش مخابراتی ارسال و دریافت اطلاعات در باند KU و توسعه و اجرای پروژه های مشترک چند رشته‌ای در قالب تیم های تخصصی به منظور توسعه سیستم‌های پیشرفته فضایی به اجرا درآمد.
ایران ساخت ماهواره «طلوع 1» را نیز در دستور کار قرار داد تا مقدمه ای باشد برای آن که کشور به سمت عملیاتی تر شدن ماهواره های سنجش از دور حرکت کند. در همین حال ساخت ماهواره بر «سیمرغ» که مأموریت پروژه «سفیر 2» را بر عهده دارد، در مرحله آماده‌سازی قرار گرفت.



9- پرتاب دومین میمون فضانورد به فضادر تاریخ 2 آذر 1392
- دومین میمون فضانورد ایرانی با نام «فرگام» با کاوشگر «پژوهش» و با گاز مایع به فضا پرتاب شد که این محموله زیستی نیز سالم به زمین بازگشت. این پرتاب به گفته مسوولان سازمان فضایی ایران، پرتابی زیرمداری محسوب می شود و تلاش های دانشمندان کشور برای افزایش این ارتفاع به ماورای جو تا زمان رسیدن موفقیت اعزام انسان به فضا همچنان ادامه خواهد داشت.


حذف بی سر وصدای پروژه دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا در بودجه سال 97

در لایحه بودجه سال ۹۷ به پروژه «دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا» که در سند جامع توسعه علمی کشور و سیاستهای اقتصاد مقاومتی دیده شده است، بودجه تعلق نگرفت. موضوع «دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا (با مشارکت جهان اسلام و همکاری های بین‌المللی)» که در احکام مرتبط با سند جامع توسعه علمی کشور، احکام مندرج در قانون برنامه ششم و سیاستهای اقتصاد مقاومتی لحاظ شده، در لایحه بودجه سال ۹۷ ملاحظه نشد و برای آن ردیف مرتبط در تکالیف دستگاه اجرایی متولی تعلق نگرفته است. براساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس احکام مرتبط با دستیابی به فناوری اعزام انسان به فضا در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ ملاحظه نشده است و به نظر می رسد این امر، عمدتا به دلیل مغایرت مأموریت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با فناوری های فضایی و تمرکز بر حوزه ارائه خدمات فضایی است. این درحالی است که این حکم قبلا در ردیف اعتبارات متفرقه در قوانین بودجه سال های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ لحاظ شده بود.